NIEUWSBRIEF ARBEIDS- & ORGANISATIEPSYCHOLOGIE
Jaargang 11 - nr. 4 - september 2013

Wie gaat 't eerst...

Sandra Rethmeier Wie verlaten de organisatie het eerst in deze tijd van economische recessie? Niet degenen die bevreesd zijn voor ontslag of die genomineerd zijn voor de ontslaglijst. Wél degenen die eigenlijk heel veranderingsbereid zijn. De 'innovators', de creatievelingen en de bruggenbouwers. Is dat erg? Ja! Want juist déze mensen zijn hard nodig in slechte tijden die ingrijpende veranderingen en visie vereisen.

De recessie legt feilloos de systematiek binnen organisaties bloot. In goeie tijden komen de rationele 'blauwe' mensen langzaam maar zeker aan de macht.

Ze sturen op resultaat, targets en financieel gewin. Als het even minder gaat roepen ze luid 'time for a change', maar ondertussen gaan ze nog vastbeslotener door op de reeds ingeslagen weg. Met bezuiniging, massaal ontslag en nog scherpere targets voor het overblijvend personeel. Alle ruimte voor creatieve/humane inbreng wordt er compleet uitgesneden.

Wat is er aan de hand? Managers en bestuurders moeten verantwoording afleggen over hun functioneren aan de hand van prestaties en resultaten.  Het gaat om cijfers, feiten en het eindproduct. Deze 'materiemanagers' moeten dus beschikken over eigenschappen als resultaatgerichtheid en prestatiedrang.  Overwegingen zijn hoofdzakelijk rationeel en zakelijk van aard. Hun analytisch vermogen is gericht op korte termijn oplossingen en ingegeven door concreet waarneembare feiten. Natuurlijk doen zij mee aan cursussen als 'coachend leidinggeven' en teambuilding. Ze kennen talloze heidagen waarop 'het menselijke aspect' centraal staat en onderwerpen als 'samenwerking' of 'communicatie' besproken worden. Maar zij zijn en worden nooit de 'people manager' waar HRM blij van wordt en waar het personeel om vraagt.

Is dat erg? Het antwoord is eigenlijk niet relevant. In goeie tijden is er altijd wel ruimte voor innovatie of 'softe' invloeden, en aandacht voor het 'human capital'. Het wordt anders als er zwaar weer op komst is en het economisch perspectief afneemt. Ondanks de roep om 'verandering' gaat het proces van bezuiniging en verharding gewoon door. Geen plaats meer voor andere geluiden. De softelingen sneuvelen of kiezen eieren voor hun geld.

Hoe komt het dan dat juist zij het eerst vertrekken? Om dat te begrijpen moeten we naar het mechanisme van gedrag in stresssituaties kijken. Het model 'Kernkwaliteiten' van Daniel Offman is daarbij goed bruikbaar. Elk individu beschikt over een aantal kernkwaliteiten: positieve eigenschappen die als vanzelfsprekend bij je persoonlijkheid horen. Onder toenemende spanning of druk proberen mensen om (nog) beter te gaan presteren. In termen van Offman ga je dan nog meer inzetten op je kernkwaliteiten. Teveel van het goede heeft echter een averechts effect. De kernkwaliteit verwordt tot je eigen valkuil. In plaats van flexibiliteit zien we chaos en onvoorspelbaar gedrag. In het geval van bestuurders ontstaat het beeld van een dolle stier met een tunnelvisie, als gevolg van een overkill aan eenzijdige focus en prestatiemotivatie.

De oplossing volgens model Offman ligt in het realiseren van persoonlijke uitdagingen: tegenovergestelde kernkwaliteiten ontwikkelen die het schip weer vlot kunnen trekken. Bij onze bestuurders komt dat neer op ontwikkeling van visieverbreding en uitbreiding van het handelingsrepertoire.

Juist een moeilijke periode van langdurige tegenslagen of een recessie vraagt dus van bestuurders dat zij kwaliteiten in hun persoonlijke uitdagingszone gaan ontwikkelen. Meer specifiek vraagt het om beslissingen waarin het empatische, inspirerende en motiverende karakter een duidelijke plaats heeft. Om de scope te verleggen van 'scoren op korte termijn' naar duurzame verbinding op langere termijn.

Zie hier de problematiek. Onder normale omstandigheden is het voor materiemanagers al lastig om de veel minder feitelijke peoplemanagers ruimte te geven en op hun merites te beschouwen, laat staan als de spanning al is opgelopen. Omgekeerd geldt hetzelfde voor de peoplemanagers. Hoe lastiger de omstandigheden, des te moeilijker om 'softe' argumenten voldoende te onderbouwen, het juiste gewicht te geven en op waarde te beschouwen.

In de heksenketel van verharde standpunten en afnemende manoeuvreerruimte  winnen de spaarzame feiten die de 'blauwe' mensen  op tafel gooien. En dan stappen de softies dus op. De 'softies' die het verschil kunnen maken. De innovators, de oliesmeerders, de inspirators en degenen die er altijd voor een ander willen zijn. Ze doen eigenlijk wat de bestúúrders zouden moeten doen. Wanneer gaan de schellen van de ogen?

Gelukkig is het ook een vorm van zelfreinigend systeem. In het steeds kouder wordende werkklimaat krijgen zelfs de meest doorgewinterde rationalisten last van de verharding. Er ontstaat als vanzelfsprekend weer ruimte voor ijsbrekers, warme chocola en goeie gesprekken. Persoonlijk geef ik dat proces graag tijdig een duwtje in de goede richting. Ik hoop mijn collega’s met mij.

Sandra Rethmeier, A&O-psycholoog en eigenaar van Spiral Consult.

Reageren? Mail naar A&O-items.