NIEUWSBRIEF ARBEIDS- & ORGANISATIEPSYCHOLOGIE
Jaargang 10 - nr. 4 - september 2012
De psycholoog voor de klas (5)
Monique Bekker
Als ik de columns en artikelen lees in A&O-items valt het mij op dat de inhoud zich vooral concentreert op medewerkers in de zakelijke sector. Er is echter ook een grote groep A&O/Sociaal psychologen die werkzaam is in de onderwijssector. Zij geven bijvoorbeeld lessen psychologie in onderwijs- en gezondheidszorgopleidingen. Zelf ben ik een van deze psychologen.
Samenwerken en leren binnen onderwijs en training
Groepen die goed kunnen samenwerken zijn productiever dan groepen die dat niet kunnen. Aangezien samenwerken en leren goed samengaan, is er binnen de sociale psychologie en de onderwijskunde veel onderzoek gedaan naar relevante methoden over samenwerken. Een (onderwijs)methode die veel elementen van samenwerking in zich heeft is het zogenaamde samenwerkend leren. Daarbij staat het met en van elkaar leren centraal.
Samenwerken
Het leren vindt plaats in kleine groepen met de opdracht om samen te werken. Zonder deze opdracht bestaat het gevaar van meeliften: een paar groepsleden doen het werk, de anderen leunen. Dit komt veel voor. Ook kan er sprake zijn van het sucker-effect als groepsleden besluiten om zich minder in te zetten als zij zien dat anderen minder doen dan zijzelf. Wanneer de bijdrage van een of meer groepsleden vermindert, zal die van andere groepsleden ook afnemen en ontstaat collectieve improductiviteit. Soms zetten groepsleden zich juist meer in en compenseren daardoor voor mensen die slechtere prestaties leveren. Zij moeten dan wel de overtuiging hebben dat deze slechter presterende groepsleden niet beter kunnen presteren. Wanneer de slechtere prestaties te wijten zijn aan een slechte inzet, worden de prestaties niet gecompenseerd.
Samenwerkend leren
Bij samenwerkend leren gaat het om een collectieve taak met een helder geformuleerde opdracht, waaraan iedereen kan deelnemen, en die de groepsleden kunnen uitvoeren zonder directe bemoeienis van de begeleider. Daarnaast is het belangrijk dat elk groepslid binnen de groep kan leren, zijn gestelde leerdoel haalt en dat alles in een veilig klimaat plaatsvindt.
Omdat samenwerkend leren verder gaat dan groepsleden gezamenlijk aan een opdracht te laten werken dienen er in de bijeenkomsten de volgende vijf essentiële elementen te zitten:
- Positieve interdependentie (de een kan niet zonder de ander)
- Ieder is even verantwoordelijk, niemand kan zich achter een ander verschuilen
- Groepsleden stimuleren en promoten elkaar
- Groepsleden dienen te beschikken over basale sociale vaardigheden of deze dienen aangeleerd te worden
- Groepsleden dienen hun eigen groepsprocessen te evalueren en enigszins vaardig te zijn om conflicten op te lossen wanneer er op langere termijn gebruik gemaakt wordt van samenwerkend leren
Binnen de sociale psychologie staat dit model ook wel bekend als het jig-sawmodel omdat het veel weg heeft van een puzzel die in elkaar gezet moet worden.
In vrijwel alle onderzochte studies over samenwerkend leren bleek dat groepsleden beter presteerden in deze setting dan in een competitieve of individuele setting. Daarnaast bleken zij meer ‘hoger-orde’ denken te vertonen, vaker nieuwe ideeën en oplossingen te ontwikkelen en bleek een grotere transfer van wat er geleerd was naar nieuwe situaties dan in het geval van situaties met individueel of competitief leren. Tevens bleek samenwerkend leren relaties tussen groepsleden positief te bevorderen. Daarnaast heeft het ook nog een positieve invloed op zelfvertrouwen in allerlei opzichten. Tot slot bevordert het de onderlinge empathie en sociale samenwerking. Binnen het onderwijs bijvoorbeeld blijkt samenwerken met studenten uit andere etnische groepen een effectieve manier te zijn om schoolresultaten onder allochtone studenten te verbeteren en om positieve relaties tussen allochtone en autochtone studenten te bevorderen.
Sociale vergelijking
Wanneer bijvoorbeeld studenten onderwijs krijgen volgens samenwerkend leren, zullen zij dagelijks met elkaars prestaties te maken krijgen en deze daardoor intensief met elkaar gaan vergelijken. Dit kan een positief effect hebben, gelegen in het feit dat het zwakkere studenten kan aanmoedigen. Het nastreven van doelen die enigszins uitdagend zijn leidt namelijk tot betere prestaties. Studenten kunnen hierdoor meer waarde gaan hechten aan leerprestaties. Daarnaast zijn er ook negatieve effecten van het werken in heterogene groepen. Zo bestaat het gevaar dat het niveau naar beneden wordt getrokken door juist te grote gerichtheid op de zwakkere groepsleden.
De begeleider
Het model vraagt ook investering van de begeleider. Als docent of trainer dien je te beschikken over twee rollen namelijk de ontwikkelaar en de begeleider. Hij zal de verantwoordelijkheid bij de groepsleden moeten neerleggen voor zowel de inhoud als elkaars welzijn en hen daarop moeten aanspreken, individueel of als groep. Hij dient de leeropdracht helder te structureren zodat de groepsleden zelf aan het werk kunnen. Van belang is dat iedereen zich realiseert dat de opdracht een gemeenschappelijk product is. Dit is dus iets anders dan dat iedereen zijn deeltje doet. De opdrachten dienen zo opgezet dat de groepsleden elkaar nodig hebben (positieve wederzijdse afhankelijkheid), en dienen aandacht te besteden aan de ontwikkeling van hun sociale vaardigheden en het stimuleren van de onderlinge interactie.
Organiseren van groepswerk kan als complex worden ervaren en kost tijd. Vertrouwen in de capaciteiten van de groepsleden kan hierbij helpen. Niet alle oprdrachten dienen nabesproken te worden. Dit maakt groepsleden soms zelfs afhankelijk. Leer hen te vertrouwen op eigen kunnen.
Samenwerken en begeleiding
Van groot belang is dat ook docenten en trainers bij het invoeren en handhaven van samenwerkend leren met elkaar samen te werken. Mogelijk kan de computer uitkomst bieden. Binnen de digitale leeromgeving zijn programma’s ontwikkeld die inzicht geven in inhoud en proces van groepswerk. In onderwijs wordt al veel ervaring opgedaan met samenwerkend leren. In trainings- en scholingsprogramma’s zal het concept hopelijk steeds meer zijn weg vinden.
De psycholoog voor de klas (1)
De psycholoog voor de klas (2)
De psycholoog voor de klas (3)
De psycholoog voor de klas (4)
Monique Bekker is psycholoog en docent/trainer in groepsdynamica bij BOC Onderwijsadvies en auteur van de boeken 'Leuker Lesgeven' en 'Focus op Groepsdynamica'.
Reageren? Mail naar A&O-items.