Paradoxale zekerheden

Van organisaties wordt verwacht dat zij een ‘paraplu’ tegen onzekerheden bieden, en zoveel mogelijk wordt alles vastgelegd. Maar kunnen we dan opgelucht ademhalen? Welnee. Heb je net een kasteeltje met een betrouwbare gracht gebouwd op het strand, spoelt de zee er zomaar overheen.

De stelsels van zekerheden houden geen stand meer, zeker niet te midden van internationaal concurrerende landen die minder zorgvuldig met hun burgers omgaan dan wij. Daar komt bij dat door een hoger niveau van kennis en technologie, organisaties steeds sneller, permanent, willen inspelen op veranderingen. Als de omgeving een voorsprong neemt, raakt de organisatie achterop ook al leek die vooruit te gaan.

Lifetime employment is anno 2010 een anachronisme geworden. Nog steeds zijn medewerkers (gelukkig) goed beschermd... maar dan wel als pinguïns op een ijsschots terwijl de zee opwarmt. Ik gun ze hun ijsschots en wens ze een complete Zuidpool toe. Maar de laatste tijd zijn veel mensen hun baan kwijt geraakt. Deze 'nieuwe werkelijkheid' vormt voor velen een prima uitgangspunt om ondernemerschap aan de dag te leggen. De vis zit onder de ijsschots, niet er op. Ik zie het om mij heen: het wordt gemakkelijker om te ondernemen én het levert aanzien op. Het gebeurt dan ook steeds meer. Persoonlijk vind ik dat toe te juichen.

Organisaties hebben dat ‘nieuwe’ ondernemerschap natuurlijk ook ontdekt en halen/houden het graag binnen de muren, liefst samen met kostbare kennis. De kunst is om zulke actieve, creatieve geesten te voeden, in goede banen te leiden, loyaliteit met de organisatie voor te houden, te respecteren en vrijheid en initiatief te gunnen. Met strakke controle lukt dat niet, met inspiratie al beter. Maar niet elke organisatie heeft een inspirerende missie of doelstelling. En meestal is er naast de gewenste vrijheid en eigen verantwoordelijkheid, tóch garantie op zorgvuldigheid en integriteit nodig. ‘It takes years to build capabilities, intentions change overnight’, luidt een toepasselijk Engels gezegde. De nieuwe vrijheid brengt ook risico's, zowel voor medewerker als organisatie.

Een moeilijke paradox dus voor organisaties. Enerzijds is de 'zelfstandige, assertieve en initiatiefrijke medewerker', als zelfstartende bouwsteen een mooi 'uitgangspunt' om mee te werken. Anderzijds groeit het besef dat grote onzekerheden slecht zijn, maar dat al te veel zekerheden, (zelfs) gezonde mensen lui en gemakzuchtig kunnen maken.

Het beste perspectief op langetermijnsucces biedt volgens mij alleen nog oprecht respect en het vermogen om aan nieuwe en onverwachte situaties het hoofd te bieden. Bovendien moet iedereen datzelfde hoofd koel houden. De organisatie als contractuele couveuse voor medewerkers, houdt geen stand meer. Het is jammer om alle verworvenheden te zien gaan, maar het is de realiteit.

Volwassen mensen willen nu eenmaal over hun eigen toekomst beschikken. Maar ook voor hen geldt dat zowel een tekort aan prikkels als aan onzekerheden leidt tot onvoldoende prestaties en vooral naar te weinig groei. Hoeveel studenten zouden nog aan de slag gaan als iedereen bij voorbaat een voldoende zou krijgen – ongeacht de inspanning? Die hogeschool die daarmee ‘experimenteerde’, is terecht op de vingers getikt. Dat experiment was niet nodig.

De wederzijdse verwachtingen tussen werkgevers en werknemers zijn blijvend veranderd. En de waardering voor de verschillende vaardigheden en eigenschappen van medewerkers ontwikkelt zich verder. Zoals meer verantwoordelijkheid; van proces naar resultaat; van gehoorzaam naar initiatiefrijk; van geduldig naar ondernemend; van zorgvuldig naar resultaatgericht; van loyaal naar zelfstandig; van gezaghebbend naar sensitief en sturend. Dit zijn niet zomaar nieuwe woorden of wollige ‘competenties’, maar essentiële organisatievaardigheden voor een moderne realiteit. Centraal staat het wegnemen van alle schijnzekerheden.

De paradox is dus dat we met het verdedigen van ons zandkasteel slechts zeker weten dat niet alleen het kasteel, maar ook wijzelf als werknemers en organisaties in zee verdwijnen. Daarom moeten organisaties geen kasteeltjes meer op het strand bouwen, maar leren ze met het getij mee te verplaatsen. Dan hoef je mensen ook niet op te dragen, in beweging te komen. Het staat ieder volkomen vrij om natte voeten te krijgen.

Wij doen er wel verstandig aan, er bij deze organisaties op aan te dringen dat iedereen eerst leert lopen en zwemmen. En snel ook... Misschien moeten we voor roekeloze en onervaren mensen toch even oppassen dat ze niet onbewaakt blijmoedig de zee in wandelen. Dus de getijden wat beter in de gaten houden. Wel zo veilig.

Peter Ambagtsheer heeft een A&O-adviespraktijk Mentaspex te Apeldoorn.

Reageren? Mail naar A&O-items.