Werkdruk bestaat niet

Klaas Notenbomer
Al een aantal jaren zijn we als Eridanos nauw betrokken bij een groot aantal onderwijsinstellingen in zowel het MBO als VO. Tot op de dag van vandaag hebben we nog nooit een fenomeen waargenomen dat zich specifiek als werkdruk liet omschrijven. Hebben we werkdruk nog nooit objectief kunnen meten of vaststellen.

Niet dat ik wil bagatelliseren dat mensen het in het onderwijs erg druk kunnen hebben in het werk dat ze doen. Maar ik vind oprecht dat het hanteren van het begrip werkdruk in het bespreekbaar maken en aanpakken van allerlei fenomenen in het onderwijsveld niets oplost of toevoegt. Integendeel. Werkdruk als containerbegrip hanteren maakt ongrijpbaar en dus onoplosbaar wat wel degelijk vast te pakken en op te lossen is. Als we maar willen en durven.

In mijn eerdere bijdrage in A&O-items sprak ik over kijken naar fenomenen in arbeidsorganisaties vanuit het perspectief van ‘kwaliteit van arbeid’, een fundamenteel ander uitgangspunt voor het inzichtelijk en bespreekbaar maken van wat zich op individueel, team- of organisatieniveau afspeelt.
Dit lijkt simpel maar raakt direct en ingrijpend aan de kern van waar het bij individuele medewerkers, in teams en in de schoolorganisatie over gaat. Zonder kwaliteit van arbeid geen kwaliteit van onderwijs. Zonder betrokken en gemotiveerde mensen voor de klas geen betrokken en gemotiveerde mensen in de klas. Zonder betrokken en gemotiveerde leidinggevenden geen betrokken en gemotiveerde medewerkers.

En dat is nu precies wat we bij de scholen die aan de slag gaan met ‘kwaliteit van arbeid’ merken. Door vanuit dat perspectief de dialoog aan te gaan op verschillende niveaus in de organisatie gaat het niet meer over ‘werkdruk’, ‘uren’, ‘het management’, ‘ze hebben weer wat bedacht’ of ‘het zal z’n tijd wel duren’. Maar het gaat over wat er van je verwacht mag worden als professional in het onderwijs. Over wat dat eigenlijk betekent: ‘professional’ zijn, wat een daadwerkelijk professionele attitude van je vraagt. Over keuzes die mensen zouden moeten maken maar dat niet doen, over leiderschap en of leidinggevenden dat kunnen, over dat het team helemaal geen team is en soms ook helemaal geen team wil worden, over onderwijsinhoud en hoe dat beter kan. Over wat nu eigenlijk acceptabel is in het gedrag van leerlingen, maar ook van collega’s. Het is niet altijd een kwestie van niet kunnen, soms is het ook niet willen. En hoe je daarmee om wilt gaan.

Van hoog tot laag in de organisatie betekent de keuze voor het op deze manier met elkaar in gesprek zijn vrijwel zonder uitzondering een verandering in cultuur en gedrag. Dat klinkt ingrijpend en dat is het ook. Het proces is niet makkelijk, gaat niet vanzelf en kost tijd, maar levert ook veel op. We merken bijvoorbeeld dat het lastig is voor veel teams om een algemene doelstelling als ‘We praten niet over, maar met elkaar’ (herkenbaar?) te concretiseren in termen van merkbaar en effectief nieuw gedrag. Hoe moet dat dan, echt met elkaar praten over wat ‘onder de tafel’ zit? Hoe geven we feedback? Waar spreken we elkaar op aan? Met het concreet gaan maken van de antwoorden op deze vragen verdwijnt langzaam maar zeker de vrijblijvendheid die maar al te vaak professionele ontwikkeling verziekt. Zonder keuzes maken en consequenties daaraan verbinden, gaat het verhogen van de kwaliteit van arbeid en de kwaliteit van het onderwijs niet lukken.

Dat leidinggeven en leiderschap hele verschillende dingen kunnen zijn, merken we dagelijks. Een belangrijk effect van de projecten rond kwaliteit van arbeid is dat het thema leiderschap nadrukkelijk op de agenda komt. Als je als leidinggevende de fundamentele discussie met je mensen wilt voeren over hun kwaliteit van arbeid, en hoe zich dat verhoudt tot wat je van je mensen verwacht (in relatie tot de kwaliteit van het onderwijs dat je wilt bieden), dan vraagt dat nogal wat van je. Ook voor leidinggevenden geldt dat er consequenties vastzitten aan de uitkomst van de vraag naar hun eigen ‘kwaliteit van arbeid’. En wat leiderschap kan betekenen was afgelopen week te zien en te voelen toen Obama het podium betrad na de verkiezingsuitslag, kijk nog eens naar die speech en laat u inspireren.

Tot slot. We zien in alle scholen enorm betrokken en gemotiveerde mensen rondlopen, met hart voor het vak en de leerlingen. Maar ook allerlei vormen van afhaakgedrag en ‘pocket veto’s’ (lees: ja zeggen en nee doen) van mensen. We durven best de stelling aan dat de werkdrukdiscussie erg vaak neerkomt op een individueel of organisatiebreed pocket veto, die een meer wezenlijke discussie over kwaliteit van arbeid in de weg staat.

Klaas Notenbomer is medeoprichter en -eigenaar van Eridanos, maatschap van organisatieadviseurs.

Reageren? Mail naar A&O-items.