algemeen
nip
waop
       

NIEUWSBRIEF ARBEIDS- & ORGANISATIEPSYCHOLOGIE
Jaargang 7 - nr. 1 - februari 2009


Smoesjes

Peter Ambagtsheer

Of je nu als assessor, adviseur of therapeut optreedt, je krijgt nogal eens te maken met mensen die hun gedrag niet onder ogen willen zien en de confrontatie daarmee willen vermijden. 't Is een terugkerend fenomeen.

Vermijdingsgedrag is tot op zekere hoogte gezond gedrag. Het is gezond om niet alle ellende tot je te nemen. Toch staat deze 'gezonde' filtering op gespannen voet met de noodzaak om door het leren van fouten te groeien. Wie mensen adviseert, krijgt met vermijdend gedrag te maken, met smoesjes, een kenmerk van ontkenning. Een paar voorbeelden:

De kandidaat
Een kandidaat zonder hbo-diploma, die aan een psycholoog vraagt om te 'bewijzen' dat zij hbo-denkniveau heeft, zodat zij bij de KLM aan de stewardessenopleiding kan beginnen.

Een onderzoek dient natuurlijk niet ter vervanging van 3 à 4 jaar ijverige studie. Maar kandidaten willen daar niet van horen. Zelfs als zij geen opleiding volgen - vraag eens na, waarom eigenlijk niet? -, verwachten sommigen het niveau vroeg of laat cadeau te krijgen. Een soort anciënniteitsrecht.

Een vader die uit de ouderlijke macht is ontzet wegens frequente dronkenschap. Of ik als psycholoog even wil vaststellen dat hij 'genezen' is, dan kan hij zijn dochter terugkrijgen. Een paar vragen later blijkt dat hij nog geen week eerder zijn dochter van drie in het centrum van Den Haag aan haar lot heeft overgelaten.

Een manager die overspannen wil worden verklaard. Hij wordt vervolgd omdat hij zijn bedrijf op de fles heeft gedreven met transacties die - in de woorden van zijn advocaat - niet zijn ‘comme il faut’.

Je kunt je afvragen wat je als psycholoog teweegbrengt als je aan zulke verzoeken toegeeft. Het is niet puur een kwestie van afwijken van je eerlijke oordeel, doch ook verantwoording dragen voor eventuele gevolgen.

Er zijn ook kandidaten die verwachten achteraf de onderzoeksuitkomsten naar believen te kunnen bijsturen. Ze weten daartoe van alles te verzinnen. De grootste hobbel is voor hen het gemeten werk- en denkniveau. Veel gehoorde reacties:

  • Ik werk allang op wo-niveau
  • Tests zijn niet betrouwbaar, dat is algemeen bekend
  • Hoe kan je dat nou in een halve dag vaststellen
  • Jij hebt als psycholoog lang niet de levenservaring die ik heb
  • Jij weet niets van leiderschap
  • Ik heb toch een hbo-diploma
  • Normaal maak ik dit soort testen vééél beter
  • Andere bureaus rapporteren positiever over mij
  • Je moet ervoor openstaan om van mij te leren

Ook bij het punt 'persoonlijkheid' is de ontkenning al snel een feit. Zo heb ik een kandidaat gehad die zijn tafel zo ver mogelijk de hoek in schoof, ver verwijderd van mijn werktafel en (toch) overeind dacht te houden dat de ruwe GLTS-score van 0 op extraversie volkomen onterecht was. Of iemand die totaal blokkeerde door getik op een toetsenbord en desondanks meende ongevoelig te zijn (het betrof een overspannen teamleider; stanine 9 voor labiliteit).

Als beoordelaar krijg je het zwaar te verduren als je mensen op contactvaardigheden beoordeelt: managers die anderen zonder enige noodzaak onder druk zetten en de ziektewet in helpen, projectleiders die processen niet onder controle krijgen, verkopers die hun prospect hun spullen opdringen. Zonder blikken of blozen houden ze vol succesvol te zijn als manager, projectleider, verkoper. Prima. Niet in de situatie waar ze voor getest worden. Iedereen weet dat veel projecten mislukken. Zelden stelt een projectleider in een assessment vast dat het aan hem of haar ligt. Natuurlijk, anderen hebben het gedaan.

De onderzoeker
Ik weet dat ik zelf strikt ben, maar het gebeurt ook anders. Zo heb ik eens meegemaakt dat een kandidaat voor het onderzoek stelde het hbo-niveau reeds te hebben en dus geen tests hoefde te maken. Tot mijn stomme verbazing ging mijn collega daar op in; ik viel bijna letterlijk van mijn stoel.

Verder wordt het nooit hardop gezegd, maar gelet op wat kandidaten mij vertellen, worden testscores soms 'bijgesteld' door assessoren om conflicten met kandidaten te voorkomen. Ook niet zo'n beste praktijk. Het toppunt betrof iemand die mij vertelde de psycholoog te hebben opgebeld met het verzoek om de - terechte - scores wat hoger te maken. De psycholoog ging zonder verdere afwegingen akkoord, zelfs tot verbazing van de kandidaat.

Afgezien van zulke slappe knieën bij de beoordelaar, weten sommige kandidaten je verrassend goed persoonlijk te raken. ‘Ik praat tegen een muur’ (lees: ‘Als je mij mijn zin niet geeft, blijf ik vervelend’),  ‘Ik ga mijn beklag doen bij...’ Ga vooral je gang, denk ik dan.

Later komen die kandidaten weer bij jou of bij mij en begint het spelletje opnieuw. ‘Andere psychologen zijn positiever’, ‘Dit is geen opbouwende feedback’, ‘Ik heb toch een opleiding' - je ziet dan zo'n lange lijst modules -, ‘Ik neem je niet meer serieus’, of nog erger krijg je dan te horen. Maar stel dat je toegeeft, dan komt de 'aanval' pas goed op gang, want dan ga je schipperen en is je geloofwaardigheid meteen vertrokken.

Natuurlijk zijn er ook beoordelaars die uit eigenbelang, zelfs tegen de wil van de cliënt, de beoordeling bijstellen. Wat denk je van een mediator die tijdens de ‘bemiddeling’ tussen een werkgever en werknemer, openlijk hengelt naar een teambuildingopdracht bij diezelfde werkgever. Ik ga er zonder meer vanuit dat het hier niet om een NIP-lid gaat. En als hij het wordt of stiekem toch al is, dan blijft hij het niet lang, dat hoop ik althans van harte.

Rechte rug
De mate waarin betrokkenen je als psycholoog onder druk proberen of weten te zetten, is een teken op zich. Je moet je dan natuurlijk meteen afvragen: Waar en waarom heeft hij/zij dat geleerd? Hoeveel 'ervaring' heeft die kandidaat of cliënt er inmiddels mee? Het beste zou zijn als je betrokkenen zelf kunt laten inzien wat de realiteit is. Echter, als dat zonder moeite zou lukken, zou de uitslag anders zijn. Van een kandidaat die externaliseert, hoef je niet te verwachten dat hij direct het licht zal zien en constructief met het advies en vooral met zichzelf, aan de slag gaat. Sterker nog: Vergeet dat maar. Zet je liever schrap voor de reactie.

Kortom, je moet er wat voor over hebben om je oordeel niet te laten manipuleren door interactie met je cliënt of kandidaat. Ik durf te beweren dat wie smoesjes verzint bij de onderzoeksuitslagen, ook smoesjes zal verzinnen als hij of zij de doelstellingen in de betreffende functie of privésituatie  niet haalt. Zie om je heen de instanties die hun problematiek dankbaar wijten aan de 'crisis'. Het zijn gouden tijden voor mensen om onder hun verantwoordelijkheden uit te komen, zonder gevolgen voor hun positie, zonder persoonlijke consequenties voor hun fouten: Dat is pas echt een crisis.

Beste collega's, ik wens jullie een voorspoedig en gelukkig 2009 toe en bovenal standvastigheid met sterke knieën en een rechte rug.

Peter Ambagtsheer heeft een A&O-adviespraktijk Mentaspex te Apeldoorn.

Reageren? Mail naar A&O-items.