Take Care! Onderhoud van je professionele en persoonlijke zelf

Carla Schellings Als A&O-psychologen kijken we vooral naar de werksituatie van anderen. De vraag is hoe psychologen (en andere professioneel begeleiders) nou eigenlijk goed voor zichzelf kunnen zorgen.

Veel A&O-psychologen zijn professioneel begeleiders; ze zetten zichzelf in als instrument ten behoeve van anderen. Het is high touch-werk, waarin je werkt met mensen in plaats van met dingen of data. Jouw instrument (jouw professionele zelf) vraagt onderhoud, zelfzorg.

Zelfzorg zijn alle activiteiten die je verricht om je professionele zelf als instrument te onderhouden en scherp, schoon en gezond te houden. Zelfzorg past goed bij de toenemende aandacht voor amplitie: hoe blijven mensen (en dus ook wijzelf) duurzaam inzetbaar, veerkrachtig en vitaal in hun werk?

Zelfzorg is nodig
Te weinig zelfzorg maakt je vatbaarder voor stress, zowel op professioneel als op persoonlijk niveau. Een aantal mogelijke gevolgen van te weinig zelfzorg voor professioneel begeleiders:

• Het wordt moeilijker om heftige emoties te verdragen, terwijl high touch-werk juist emotioneel belastend is en veel emotie-werk vraagt.
• Het concentratievermogen vermindert en je waarneming vertroebelt, waardoor bijvoorbeeld waarschuwingssignalen in het gedrag van een klant minder snel worden opgepikt.
• Je eigen psychologische behoeften kunnen veranderen: je gaat jezelf bijvoorbeeld teveel afschermen en wordt onverschilliger ten opzichte van klanten, de sociale omgeving en jezelf (je vertoont dan distantie, één van de symptomen van burn-out).

Het werkproces met de klant
Goede zelfzorg vraagt om tijdige reflectie op jezelf in het werk. De Take Care!-cyclus biedt hier een ingang voor. Dit model, gebaseerd op de Cycle of Caring van Skovholt (Skovholt & Trotter-Mathison, 2011) kijkt zowel naar het werkproces dat je in vier fasen doorloopt met de klant, als naar hoe je zelf in het werkproces staat. Voor dit laatste wordt gebruikgemaakt van vier reflectievragen:

• Ben ik er klaar voor? Ben ik toe aan een nieuw traject? Ben ik voldoende voorbereid?
• Maak ik de juiste verbinding? Past deze klant of opdracht nu goed bij mij?
• Wat zegt dit over mij? Welke spiegel houdt deze klant mij voor?
• Ben ik er klaar mee? Is het tijd om deze klant los te laten?

Deze vragen zijn in te zetten bij zelfreflectie, intervisie of supervisie.

Factoren in de werksituatie
De behoefte aan zelfzorg van professioneel begeleiders wordt ook door factoren in het werk beïnvloed. Denk bijvoorbeeld aan de balans tussen werkdruk (zoals een steeds hogere werklast of steeds meer agressieve klanten) en energiebronnen (zoals steun vanuit de leiding of een gevoel van zingeving).

Een loopbaancoach die vertrok uit een organisatie met een negatieve werksfeer, vertelt: 'Ik kon het niet meer aan om bij zo’n vergadering te zitten, waarin iedereen naar achteren leunde en er alleen maar cynische opmerkingen werden gemaakt.'  (Schellings 2016, p. 58). Het maken van een andere keuze in haar eigen loopbaan was voor deze coach de best passende vorm van zelfzorg.

Het maakt veel verschil in welke setting jij je werk doet. Als zelfstandige heb je andere dilemma’s en frustraties dan als interne coach binnen een productiebedrijf. Een commerciële werksetting brengt weer eigen stressfactoren met zich mee, zoals voor deze bedrijfspsycholoog bij een arbodienst: 'Het komt (...) geregeld voor dat die opdrachtgever vindt dat het simpeler en goedkoper kan. Soms baal ik daar echt van.'(Schellings 2016, p. 79). Het bespreekbaar maken van dit soort ervaringen met collega’s tijdens intervisie is meestal een goede eerste zelfzorg-stap.

Persoonlijke aspecten
Als professioneel begeleider ben je uiteraard ook zelf mens. Je hebt persoonlijke (en soms onbekende) motieven voor het werk wat je doet. Veel professioneel begeleiders zijn ‘helpers’ met een grote behoefte aan emotionele beloning of erkenning door hun klanten.

Het is van belang om alert te zijn op jouw onderliggende motieven omdat deze je vatbaarder kunnen maken voor werkstress. Juist omdat je je eigen instrument bent, liggen er risico’s in wat je vanuit je werk meebrengt naar je privéleven en andersom. Het vraagt aandacht en discipline om voldoende ‘schoon’ aan het werk te kunnen of weer naar huis te gaan.

Bij extra spanning in het werk of persoonlijk kwetsbaarheid door ziekte of problemen thuis zijn vaak supervisie, coaching of therapie nodig om jouw zelf als instrument in het werk scherp te houden. Mary Adams heeft hier onderzoek naar gedaan en illustreert heel mooi dat ook het leven van psychologen niet altijd over rozen gaat in The Myth of the untroubled therapist (2014).

Tip
In dit artikel is kort aangegeven wat het belang is van zelfzorg voor professioneel begeleiders (zoals veel A&O-psychologen) en hoe zelfzorg vorm kan krijgen. Tot slot de belangrijkste tip die hierover aan vakgenoten te geven is: ‘Practice what you preach.’

Literatuur

• Adams, M. (2014). The myth of the untroubled therapist. Private life, professional practice. New York: Routledge.
• Schellings, C (2016). Take Care! Zelfzorg voor professioneel begeleiders. Amsterdam: Boom.
• Skovholt, T.M. & Trotter-Mathison, M. (2011). The resilient practitioner. Burnout prevention and selfcare strategies for Counselors, Therapists, Teachers and Health Professionals. New York: Routledge.

Carla Schellings is Registerpsycholoog NIP/ Arbeid & Organisatie en erkend supervisor voor registerpsychologen A&O, heeft een eigen Psychologiepraktijk en is auteur van 'Take Care! Zelfzorg voor professioneel begeleiders'.

Reageren? Mail naar A&O-items.