Vervang de psycholoog

Peter Ambagtsheer

Daar komt nog bij dat selectiepsychologen niet door iedereen als 'vriend' worden gezien. Sommigen menen dat recruitingbureaus 'assessmenttrainingen' zouden moeten aanbieden. Anderen menen dat de psycholoog beter uit het hele selectieproces kan (bezuinigd) of zelfs vervangen door een computer. Vreemd genoeg roepen inmiddels zelfs psychologen dat. Dat doet mij de wenkbrauwen wel fronsen.

Je zou verwachten dat het NIP, waar wetenschap een geaccepteerd vertrekpunt en kader vormt, zich daartegen uitspreekt. Maar soms zie ik aankondigingen of verslagen van sessies die in de verste verte niets met een wetenschappelijk verantwoorde methode te maken hebben. We willen kennelijk niet al te recht in de leer zijn.

Onlangs woonde ik een door het NIP georganiseerd seminar bij over Serious Gaming. Enthousiaste, maar in de psychologie matig tot bedenkelijk onderlegde technici lichtten ons voor, hoe je op basis van SMS-jes een Big Five score van kandidaten op zou kunnen stellen, hoe je mensen met een managementspel kennis bij kan brengen en hoe je met competitie-elementen onderscheid in geschiktheid zou kunnen maken.

Toegegeven, een interessant idee. Ook ik onderschrijf het nut van de inzet van automatisering. Bovendien, er zijn al lange tijd online assessments in de markt, dus 't is niet nieuw en niet origineel. Maar je kunt ook doorschieten. Dat psychologen zelf enthousiast gaan uitdragen dat online assessments de psycholoog gaan vervangen, dat dit geaccepteerde praktijk zou kunnen worden, gaat mij te ver.

Nu heb ik ervaring met computer gesimuleerde managementgames. Er zijn vele methoden om ondersteund via een scherm, zelfs 'online' via een internetverbinding, over gedrag te leren. Al jaren vinden simulatoren toepassing in de opleiding van piloten en openbare diensten in de voorbereiding en oefening of van een operatie. Psychologisch experimenteel onderzoek vindt al 20 jaar of meer plaats met computergames. Natuurlijk kan je tot op zekere hoogte ook managers trainen met computerprogramma's. Dat vindt in toenemde mate plaats. En dat is prima.

De argumenten om de psycholoog vervolgens uit te vlakken, deugen echter niet.

Het belangrijkste argument is, zo hoorden wij, dat de psycholoog 'te duur' zou zijn. Als die deskundigheid zo schaars is dat die duur wordt, moet die moeilijk te verwerven zijn. Is dus complex. Valt die dan in een online applicatie vast te leggen? Misschien, tot op zekere hoogte. Het instrument wordt steeds meer geautomatiseerd. Het valt te bezien of dat ook met het inzicht gebeurt.

Tweede genoemde argument: de kandidaat wil niet naar assessment, maar liever vanuit de luie stoel thuis worden ‘beoordeeld’. Wel, het allerliefste wil die kandidaat natuurlijk dat hele assessment overslaan. Immers, een kritische psycholoog is een bedreiging voor de aannameprocedure en salarisonderhandelingen. Dat kandidaten steeds minder bereid zijn tijd in assessments te steken, zegt volgens mij iets over het nut dat zij er zelf van ondervinden; doorgaans zijn zij niet de opdrachtgever bij selectie-onderzoek. Wie er veel bij denkt te winnen, wil best op assessment komen. Maar naarmate assessments volwassener worden, wordt het een meer serieuze zaak. Beter om je er onderuit te draaien. Zouden die kandidaten in hun baan ook liever thuis blijven?

Moeten we de 'onwilligen' toch maar op hun wenken bedienen? Ik vind van niet. Aanwezigheid is volgens mij vereist om een enigszins natuurlijke interactie tot stand te brengen. Als de psycholoog zijn kandidaat niet meer spreekt, laat staan kent, dan heeft zijn of haar rapport natuurlijk weinig toegevoegde waarde meer. Het kwalificeert in mijn ogen niet meer als psychologisch rapport. De klant zou immers ook een Viva of een Yes kunnen aanschaffen. Dat is niet het werk van psychologen, maar van rapporteurs. Een groot verschil. Kennelijk vindt de opdrachtgever dat assessment niet (meer) nuttig. En dat verbaast mij niets!

Hoe zit het dan met de noodzaak om mensen te kennen over wie je rapporteert? Waar managers ‘zakenreizen’ als onvermijdelijk zien, alleen maar om elkaar face-to-face te kunnen ontmoeten (niet eens beoordelen of assessen) vinden kandidaten en vervolgens opdrachtgevers dat voor een assessment kennelijk niet meer van belang. Vreemd, maar nog vreemder: de betrokken adviesbureaus kennelijk ook niet meer.

Er zijn nogal wat adviesbureaus die slechts een computeruitdraai als rapport ‘genereren’, met de paraaf van een ‘psycholoog’ erbij. Geen wonder dat de kandidaat daarvoor zijn schoenen niet wil poetsen. En dat de opdrachtgevers daar weinig voor over hebben en de bevindingen niet meer serieus nemen. Maar... gaan diezelfde opdrachtgevers dan wel betalen voor een online computerspel met een uitslag waar het woord 'rapport' boven staat?

Hoe zit het dan met de ethiek? Integraal aan het ‘psycholoog zijn’ is - volgens mij - het ethische kader dat je accepteert. Je oprechte bedoeling om je kennis alleen voor (moreel) aanvaardbare doelen in te zetten. Een ongeschreven, doch zeer essentiële regel, dat je de vertrouwensband tussen kandidaat, opdrachtgever en jezelf niet schendt. Voor sommigen knelt die band klaarblijkelijk. 't Is veel werk, het vreet energie, het geeft touwtrekkerij. De computer is dan een uitgelezen mogelijkheid om de psychologische kennis los te scheuren uit het ethische kader. Waar de kandidaat de psycholoog - via het NIP - aan afspraken kan houden, zal die dat bij een computer niet proberen. De ethiek laten de verkopers aan de klant over. Zijn ze dan ook meteen vanaf.

Ook gerenommeerde psychologische tests worden, geautomatiseerd en wel, allang aan amateurs verkocht, die er goede zaken mee doen en zich niets aan hoeven trekken van ethiek. De kandidaat verwacht nog van wel, maar komt bij problemen van een koude kermis thuis. En beklaagt zich vervolgens niet over beunhazen, maar over psychologen. Zo ook bij bureaus die eigen, zelf gemaakte testjes gebruiken; lekker goedkoop. Bye, bye, COTAN.

Niets hindert verkopers om computerprogramma's als surrogaatpsycholoog op de markt te zetten. Een applicatie kan je vele keren verkopen (massa is kassa). Indien dit in de media als 'assessment onderzoek' wordt neergezet, valt op lange termijn natuurlijk de vertrouwensbasis onder alle assessments en daarmee onder ons werk weg. Zulke assessments hebben immers geen toereikende bewijsvoering. Maar ergens blijft de associatie met psychologen aanwezig. 't Is het vertrouwen in ons, in het NIP, dat in de uitverkoop gaat. Wat doen we eraan?

Dat dit meer en meer gebeurt, zie ik bevestigd in de geregelde vraag van onze kandidaten en onze opdrachtgevers: ‘...met welk computerprogramma ik mijn rapporten toch genereer, want hoe kunnen ze dan allemaal verschillend zijn?’. Psychologen hebben nu al een imagoprobleem. De boodschap dat de psycholoog door een applicatie wordt vervangen, maakt het alleen maar erger.

Een paar jaar geleden was er zelfs al zo'n dwaas die meende het met een MRI-scan te kunnen fiksen. Waar het om draaide, was de moeilijke taal die hij gebruikte in de rapporten en die indrukwekkend overkwam, dat in tegenstelling tot zijn bewijsvoering, zo bleek. Een praktijk die we wel vaker tegenkomen.

Ik snap er niets van dat vakbroeders en -zusters hun best doen om de geloofwaardigheid van hun eigen vak te ondergraven. Ik kan het niet anders zien dan als een soort professionele 'suïcide'. Als het NIP 'slechts bescheiden' wetenschappelijkheid en professionaliteit uitdraagt en bewaakt, maar dan wel heel vrijblijvend en niet al te kritisch, dan marginaliseert het zichzelf net zo hard als het eigen vakgebied. Of anders...
De ontslagaanvraag voor de selectie-psychologen ligt misschien al klaar bij de grote kantoren?
Zien we binnenkort de eerste computers lid worden van het NIP?

Reageren? Mail naar A&O-items.

Peter Ambagtsheer heeft een A&O-adviespraktijk Mentaspex te Apeldoorn.