algemeen
nip
waop
       

NIEUWSBRIEF ARBEIDS- & ORGANISATIEPSYCHOLOGIE
Jaargang 7 - nr. 2 - april 2009


Zwelgen in het moeras

Peter Ambagtsheer
Misschien heeft u wel eens een depressieve cliënt of patiënt begeleid. Helemaal somber, elk strohalmpje houvast wordt met een boog omzeild, elk streepje zonneschijn lijkt bedreigend, bewegingen vertragen tot slow motion, de blik op betere vooruitzichten wordt belemmerd door onvermogen om afstand te nemen.

Dat beeld dringt zich bij mij op, terwijl ik lees wat de media vinden van hoe de economie ervoor staat. Treurnis alom, zwartgallige teksten, en een embargo op goed nieuws.

Toegegeven, zelf heb ik de vele signalen dat er veel misging in de banken, niet als 'mijn probleem' gezien. Zelfs berichten over de dreigende strandingen van het bankwezen deden me weinig. Niet dat ik overdreven optimistisch ben: ik zag simpelweg geen mogelijkheid om daar vanuit mijn positie iets aan te doen. De vele instituten die aangewezen waren om er wèl wat aan te doen, hebben het evenmin gezien en zeker niet ingegrepen. Toezichthouders keken een andere kant op, statistici gingen uit van de goede resultaten tot dusver, extrapoleerden die. Lichte ergernissen over nogal overdreven inkomens hier en daar haalden wel de pers, maar ingrijpen... dat ging ons allemaal te ver.

Depressieve kleuring
Onlangs ging het in een reportage over een 'dead cat bounce'. Wat is dat, zult u denken, net als ik. Welnu, een financieel analist had bedacht dat als je een kat van een flatgebouw afgooit, hij bij impact op de grond eerst nog een keer stuitert voor hij stilligt; verzin het maar. En dat dit ook voor beurskoersen opgaat. Om het geheel wat kracht bij te zetten... werd een filmpje van een ‘stuiterende kat’ getoond. De bedenker vermeldde nog dat het onduidelijk was hoe je kan zien dat je ermee te maken hebt; datzelfde waartegen hij waarschuwt, is dus niet te voorzien. Ik noem dit soort verhalen 'spoken'. Dat na goede resultaten van een bank een beurskoers opveert en dat dit gewoon goed nieuws moge heten, behoort kennelijk niet tot de mogelijkheden. Dag in dag uit wordt het erin gehamerd: wat hebben we het slecht en wat gaat het toch verschrikkelijk mis. Waag het niet optimistisch te zijn.

Zinkend schip
Om uit zo’n depressie te komen, is er wel leiding nodig. Zoals drenkelingen aan de reling van het schip blijven hangen, klampt ‘het volk’ zich nu aan de regering vast. Maar die had het al laten afweten door onverantwoorde fusies en overnames toe te staan en door signalen over zwakke banken onvoldoende serieus te nemen. Als je je vastklampt, kies dan op zijn minst iets dat drijft...

Misschien heeft u de bizarre draai van regeringsstatistici en regeringsplanners opgemerkt. In goede tijden zien ze de rampen niet aankomen, in slechte tijden zien ze de verbetering niet. Feitelijk kunnen ze dus gewoon niet vooruitzien. Hun informatie is daardoor weinig geschikt als gids in de mist. Dit zet de regering echter niet aan het denken. Integendeel, de regering omarmt hen - pas als de boodschap voldoende somber is geworden. Volgens staatssecretaris Heemskerk vertrouwen banken sterk op zulke instituten. Een griezelige gedachte.

Met deze crisis als 'excuus' grijpt de overheid alert zijn kans. Dat je in moeilijke tijden zo uitgebreid geld mag uitdelen en bedrijven kritiekloos kunt nationaliseren! Dat een grote overheid op langere termijn niet zo'n fijn vooruitzicht is voor de belastingdruk en bedrijvigheid, en zeker zal leiden tot meer bemoeienis, doet kennelijk niet ter zake. En om één of andere reden neemt het vertrouwen maar niet toe - tenminste, als we de statiestiek-, de planbureaus en opiniepeilers mogen geloven.

Blijft de vraag, welke leiding we van de regering kunnen verwachten. Aanvankelijk kregen we te horen ‘iedereen is nodig, alle hens aan dek’. Een geweldige ‘sense of urgency’ verspreidde zich door het land, maar ‘de hens’ wisten niet wat te doen (ziedaar, een spook). We kregen de waarschuwing dat ‘massaontslagen dreigden’ (nog een spook). We schrokken ons een hoedje, maar kregen geen instructies hoe die te voorkomen. Banale paniekzaaierij. Balkenende, toch al niet behept met charisma, vertelde zelfvoldaan dat we van de regering niet moesten verwachten dat die ons uit de crisis zou helpen. Bos herhaalde de boodschap: de kapitein heeft er geen zin meer in. In een gezonde organisatie pakt een directeur die geen leiding wil geven zijn biezen. Zelfs in de banksector. Maar nu... worden we alleen bang gemaakt.

Redding ‘nabij’
Als psycholoog bezie ik met verbazing de verwarring rond de ‘crisis’. Ik zie een ordinaire boekhoudfraude - riskante schulden zijn buiten de balans gehouden - die weinig anders is dan voorheen het geknoei bij Ahold en Enron. Waar de bazen van Ahold en Enron voor de rechter zijn gekomen, worden de banken ‘gered’ en krijgen de verantwoordelijken een extra bonus. Het geld is nu kwijtgemaakt, maar de somberheid komt daarna. Allemaal de maagband aanhalen.

Samenvattend: mag je in deze omstandigheden nog positief nieuws brengen en lichtpunten zoeken? De premier wil geen leiding nemen; de pers probeert elk nieuwtje zo negatief mogelijk te presenteren, zodat we allemaal gevangen blijven in een collectieve depressie. Goed nieuws wordt gewantrouwd, risico's vermeden, langzaam wordt gemanoeuvreerd, ambities en doelstellingen kunnen in de ijskast.

Balkenende en Bos hebben dus - en vanzelfsprekend - gelijk. We moeten niet op de regering vertrouwen, maar op onszelf. Eerst die depressie van ons afschudden. Het heeft volgens de regering echter geen zin om dat in ons kleine landje te doen, los van de rest van de wereld. Daar denk ik dus anders over: Wachten op de rest van de wereld? Die gaat zeker niet naar ons luisteren, tenzij wij wèl doen wat hen niet lukt, en dat zou niet eens voor het eerst zijn.

Het vermogen om de lichtpuntjes te zien, verantwoordelijkheid te erkennen en met zelfvertrouwen initiatieven te nemen, vormt een belangrijke hoeksteen in de therapie. De overheid, het bedrijfsleven en de politiek zouden in dit opzicht beter naar psychologen moeten luisteren. Een commentator vond echter dat we niet moeten denken ‘dat Prozac ons uit de crisis haalt’. Dat is meer retoriek dan dat het van inzicht getuigt. O ja, dan nog wat kenmerken van depressie(s). Fixatie op resultaten uit het verleden. Je in jezelf keren en adviezen actief negeren.

Peter Ambagtsheer heeft een A&O-adviespraktijk Mentaspex te Apeldoorn.

Reageren? Mail naar A&O-items.